Rzeżączka jest wywoływana przez gonokoka-dwoinkę rzeżaczki, bakterię w kształcie ziarna fasoli, która stopniowo rozwija się w ciepłym, wilgotnym środowisku układu rozrodczego i moczowego i atakuje szyjkę macicy, cewkę moczową i odbyt. Przenosi się przez seks genitalny, genitalno-oralny (na kontakt z bakterią narażone jest gardło) i genitalno-analny. Jeżeli dotkniesz oka ręką, na której znajduje się wydzielina z bakteriami, możesz zarazić się rzeżączką. Matka może zarazić dziecko podczas porodu. Zakroplenie do oka po prodzie azotanu srebra z antybiotykiem rutynowo stosowane w polskich szpitalach skutecznie chroni przed infekcją rzeżączkąlub chlamydią oczu, ale nie sromu i pochwy noworodka płci żeńskiej. Dzieci chore na rzeżączkę, które nie zaraziły się podczas porodu, zwykle zaraziły się na skutek molestowania seksualnego.
Nieleczona rzeżączka może prowadzić do poważnej i bolesnej choroby narządów miednicy (PID), a ta z kolei do bezpłodności, a rzadziej, do rozsianego zakażenia gonokokowego (DGI, skrót od angielskiej nazwy „disseminated gonococcal infection”), gdy choroba zaatakuje cały organizm.
Pamiętaj, że stosowanie środków zapobiegawczych jest bardzo ważne, ponieważ kobieta często nie ma wczesnych objawów. Kiedy ból skłoni ją w końcu do wizyty u lekarza, choroba zwykle jest już w zaawansowanym stadium. U kobiety po histerektomii zarażeniu może ulec tylko szyjka macicy (jeśli nie została usunięta).
Objawy
Przynajmniej połowa kobiet chorych na rzeżączkę nie ma początkowo żadnych objawów. U kobiet mających objawy pojawiają się one zwykle w ciągu dziesięciu dni od zarażenia. Choroba najczęściej atakuje szyjkę macicy. Pojawia się wówczas wydzielina, która powstaje na skutek działania substancji wydzielanej przez ginące gonokoki. Jeżeli zbadasz się przy pomocy wziernika, możesz zauważyć gęstą wydzielinę, zaczerwienienie, a niekiedy niewielkie guzki lub ranki na szyjce macicy – możesz też nie zauważyć żadnych niepokojących objawów. Początkowo możesz przypisać objawy innym problemom ginekologicznym lub stosowaniu środków antykoncepcyjnych, np. pigułki. Choroba atakuje również moczowód, cekę moczowa!, powodując ból przy oddawaniu moczu i pieczenie. Następnie przenosi się na gruczoły Skene’a (po obu stronach cewki moczowej) i gruczoły Bartholina (po obu stronach wejścia do pochwy. Jeżeli choroba zaatakuje macicę i jajowody, możesz odczuwać ból w dolnej części brzucha, po jednej lub po obu stronach, wymiotować, mieć gorączkę, nieregularną miesiączkę lub odczuwać ból podczas współżycia. Im ostrzejszy przebieg choroby, tym silniejszy ból i inne objawy. Mogą one wskazywać na PID. Może prowadzić do powstania ropni okołowątrobowych.
Rzeżączka może również przenieść się z penisa mężczyzny do gardła kobiety (rzeżączka gardłowa) lub odbytu. Możesz nie mieć żadnych objawów. Jeżeli wystąpią, to w zależności od organu, który został zarażony, może być to ból gardła, powiększone węzły chłonne, ból w odbycie lub zapalenie odbytu, wydzielina lub krwawienie.
Jeżeli dojdzie do zakażenia oczu wydzieliną zawierającą bakterie (gonokokowe zapalenie spojówek), może to doprowadzić do utraty wzroku, jeżeli nie poddasz się leczeniu (lub – w przypadku noworodka – nie zastosuje się środków zapobiegawczych). DGI występuje rzadko, ale ma ostry – rzeżączkowe zapalenie stawów – przebieg. Rozwija się na skutek przemieszczania bakterii w krwiobiegu i powoduje ropną wysypkę na skórze oraz ból i opuchnięcie stawów, lub – rzadko – chorobę zastawek serca, zapalenie stawów lub zapalenie opon. Rzeżączka w każdym stadium jest uleczalna dzięki stosowaniu antybiotyków, które powstrzymują bakterie przed wyrządzaniem dalszych szkód w organizmie, ale już dokonanego uszczerbku na zdrowiu zwykle nie da się naprawić.
Objawy u mężczyzn
U mężczyzn zwykle pojawia się gęsta, przypominająca ropę wydzielina z penisa, który jest zaczerwieniony oraz ból lub pieczenie podczas oddawania moczu. Może pojawić się częstsza potrzeba oddawania moczu i/lub krew w moczu. Niektórzy mężczyźni nie mają żadnych objawów.
U mężczyzn rzeżączka często mylona jest z objawami innych chorób, takich jak chlamydia. Stan zapalny nie wywołany rzeżączką nazywa się niegonokokowym zapaleniem cewki moczowej (NGU – skrót od angielskiej nazwy „nongonococcal urethritis”). Termin ten nie oznacza, iż wykryto przyczynę choroby, oznacza on jedynie, że infekcja nie jest wywołana rzeżączką. Jeżeli uprawiałaś seks z mężczyzną, u którego występuje wydzielina z penisa, przekonaj go, aby jak najszybciej poddał się badaniom. Diagnozę możesz otrzymać jeszcze tego samego dnia i oboje możecie natychmiast poddać się leczeniu. Jeżeli pierwszy test nie ustali przyczyny choroby, należy poddać się dalszym badaniom.
Testy i diagnoza
Należy poddać się testom na rzeżączkę przed rozpoczęciem przyjmowania leków, ponieważ test wykonany w trakcie leczenia nie jest dokładny. Nie kąp się przed testem, gdyż zmyjesz bakterie, przez co negatywny wynik testu będzie nieprawdziwy. Poza tym kąpiel może spowodować, że bakterie przeniosą się dalej do układu rozrodczego, zwiększając ryzyko cięższej choroby.
Spośród różnych dostępnych testów wykrywających rzeżączkę, barwienie metodą Grama stosowane jest głównie w klinikach zajmujących się chorobami przenoszonymi drogą płciową, ale może nie wykryć nawet do 50 % infekcji szyjki macicy. Nie wykrywa infekcji gardła. Wykrywa 98 % przypadków rzeżączki wśród mężczyzn, u których występuje wydzielina, ale tylko 70 % u mężczyzn, którzy nie mają objawów.
Bardziej wiarygodny jest posiew, ale wymaga więcej czasu. Polega on na pobraniu próbki wydzieliny, naniesieniu jej na specjalną płytkę i przechowywaniu w warunkach laboratoryjnych przez 24 do 72 godzin, aby umożliwić bakteriom rzeżączki rozmnażanie się. Najlepszy jest test wydzieliny z szyjki macicy: dokładność wynosi od 86 do 96 %. Jednak nawet wyniki posiewu mogą być niedokładne, głównie dlatego, że trudno zapewnić odpowiednie warunki podczas transportu próbki do laboratorium. Dokładność testu zależy również w dużym stopniu od narządów, z których pobiera się próbkę. Jeżeli próbka zostanie pobrana z miejsc najczęściej atakowanych przez chorobę (szyjka macicy i kanał odbytniczy), szansa wykrycia choroby wynosi około 90 %. (U wielu kobiet chorych na rzeżączkę występuje jednocześnie rzęsistkowica i/lub chlamydia). U około 50 % kobiet z infekcją szyjki macicy występuje również infekcja kanału odbytniczego. Jeżeli jesteś po histerektomii, poproś o wymaz z cewki! Jeżeli uprawiałaś seks oralno-genitalny, poproś o test gardła.
Niektóre kobiety poddają się najpierw testowi barwienia metodą Grama, a następnie wykonują posiew aby potwierdzić diagnozę. Jeżeli wynik testu barwienia metodą Grama jest negatywny, a ty z pewnością miałaś kontakt z rzeżączką, możesz chcieć poddać się leczeniu czekając na wyniki posiewu.
Próba DNA (Gen-Probe), która wysyłana jest do specjalnie wyposażonych laboratoriów, wykrywa w badanych bakteriach konkretną sekwencję DNA, która jest właściwa rzeżączce. Test ten wykrywa do 90 % przypadków rzeżączki w szyjce macicy, a u mężczyzn w moczowodzie. Nie udowodniono skuteczności testu w wykrywaniu rzeżączki w gardle ani odbycie.
Gabinety lekarskie i kliniki powinny dysponować którymś z tych testów. Jeśli masz wątpliwości dotyczące dokładności wyników testu, możesz chcieć powtórzyć test, jeżeli wynik był negatywny, lub potwierdzić pozytywny wynik posiewu. Jeżeli wynik testu twojego partnera jest pozytywny, możesz zdecydować się na leczenie, niezależnie od wyników twojego testu.
Leczenie
Wielu lekarzy zapisuje leki zanim otrzymają wyniki posiewu lub zanim są pewni diagnozy z trzech powodów: testy nie zawsze są dokładne; lekarz nie ma pewności, czy jeszcze do niego przyjdziesz; a im szybciej rozpocznie się leczenie rzeżączki, tym łatwiej ją wyleczyć. Zapytaj lekarza o leki dla partnera.
Z drugiej strony, w niektórych szpitalach nie rozpoczyna się leczenia, nawet jeśli jesteś pewna, że się zaraziłaś, dopóki nie zostanie postawiona diagnoza stwierdzająca chorobę. Argumentem przemawiającym za poczekaniem na wyniki testu jest to, że nie powinnaś niepotrzebnie przyjmować antybiotyków. Kolejny argument to możliwość występowania innej choroby niż rzeżączka, która wymaga innego leczenia.
Wkładka wewnątrzmaciczna może utrudniać leczenie, gdyż ułatwia roznoszenie choroby i zwiększa ryzyko zachorowania na PID. Wkładkę należy wyjąć po 24 godzinach od rozpoczęcia leczenia.
Centra leczenia chorób zalecają jedną dawkę ceftriaxonu jako początkowe leczenie rzeżączki. Ze względu na to, że chlamydia często występuje jednocześnie z rzeżączką, zalecana jest również kontynuacja leczenia – przyjmowanie doksycykliny przez siedem dni. Jeśli jednak masz możliwość poddać się testowi na chlamydię (patrz str. 350), powinnaś to zrobić, aby uniknąć niepotrzebnego przyjmowania antybiotyków. Doksycyklina, którą przyjmuje się dwa razy dziennie, jest lepsza od tetracykliny, która wywołuje więcej skutków ubocznych. Żaden z tych antybiotyków nie może być stosowany u kobiet w ciąży, które powinny przyjmować erytromecynę (jeśli jest odpowiednio stosowana, jest równie skuteczna jak poprzednie dwa antybiotyki).
Rekonwalescencja
Przy stosowaniu ceftriaxonu nie jest konieczny posiew, aby stwierdzić wyleczenie.
Rzeżączka a ciąża
Kobiety w ciąży powinny wykonać przynajmniej jeden rutynowy posiew na rzeżączkę. Kobieta w ciąży z nieleczoną rzeżączką może zarazić dziecko, gdy w czasie porodu przechodzi ono przez kanał rodny. Dawniej wiele noworodków traciło wzrok na skutek gonokokowego zapalenia spojówek. Obecnie we wszystkich stanach wkrapla się noworodkom azotan srebra lub antybiotyk w celu zapobiegania rzeżączce, nawet jeśli matka jest pewna, że nie jest chora i leczenie jest niepotrzebne.
