A
Aborcja (poronienie)
Przedwczesne – samoistne lub sztucznie wywołane przerwanie ciąży (patrz: przerwanie ciąży).
Abstynencja seksualna
Powstrzymywanie się od kontaktów seksualnych.
AIDS
Skrót od „Acquired Immunodeficiency Syndrome” („nabyty zespół niedoboru odporności”). Choroba wywoływana przez zakażenie wirusowe wirusem HIV. Jest przenoszona przede wszystkim podczas współżycia płciowego oraz poprzez krew. Prezerwatywy chronią przed zarażeniem w trakcie stosunku. Wbrew powszechnej opinii Aids nie dotyka przede wszystkim narkomanów i homoseksualistów: Badania WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) wykazały, że obecnie na świecie większość zakażeń wirusem HIV następuje podczas kontaktów heteroseksualnych.
Amenorrhoea
Brak krwawienia miesiączkowego.
Androgeny
Męskie hormony płciowe, np. testosteron.
Anoreksja
(jadłowstręt psychiczny)
Zaburzenie odżywiania, które przede wszystkim występuje wśród kobiet (ok. 12.-30. roku życia). Niezwykle obawiają się one przybrania na wadze. W wyniku zaburzonych zachowań żywieniowych z utratą apetytu i unikaniem jedzenia szybko dochodzi do spadku masy ciała z ciężkimi zaburzeniami ze strony organizmu. Leczenie obejmuje psychoterapię, względnie przyjęcie do szpitala i terapię rodzinną.
Antybiotyki
Leki, które zabijają bakterie lub hamują ich wzrost.
Antykoncepcja
Zapobieganie zajściu w ciążę.
B
Badanie per rectum
Badanie palpacyjne przez odbyt, np. w celu dokonania dodatkowej oceny macicy i jajników.
Badanie profilaktyczne
Badanie zalecane na przykład w trakcie ciąży lub w ramach zapobiegania nowotworom.
Badanie USG
Badanie ultrasonograficzne.
Bezpieczniejszy seks
Odbywanie stosunków płciowych z zabezpieczeniem w postaci prezerwatywy w celu zapobieżenia chorobom przenoszonym drogą płciową, w szczególności AIDS.
Biseksualność
Zdolność do wywołania podniecenia seksualnego u określonej osoby przez partnerów obu płci.
Bulimia (żarłoczność psychiczna)
Zaburzenie odżywiania z nadmiernym zapotrzebowaniem na jedzenie, z możliwym brakiem uczucia głodu. Obejmuje fazy napadów przejadania się, a następnie wywoływanych samodzielnie wymiotów, z poważnymi następstwami zdrowotnymi. Leczenie obejmuje psychoterapię, względnie przyjęcie do szpitala i terapię rodzinną.
Bóle w połowie cyklu
Bóle w dole brzucha pojawiające się w momencie jajeczkowania.
C
Candida albicans
Drożdżak, który często wywołuje zakażenia pochwy.
Chlamydie
Bakterie, które wywołują zakażenia narządów płciowych i dróg moczowych. Są przenoszone podczas stosunku płciowego.
Choroby przenoszone drogą płciową
Choroby zakaźne, które przede wszystkim przenoszą się podczas stosunków płciowych. Dlatego także partner musi być objęty ich leczeniem.
Ciała jamiste
Wypełniają się podczas podniecenia płciowego napływającą krwią. Jedno ciało jamiste znajduje się u spodu prącia, a pozostałe dwa mieszczą się po bokach, ku górze.
Ciałko żółte (łac. corpus luteum)
Pęcherzyk, który powstaje po jajeczkowaniu i produkuje hormony jajnikowe (np. progesteron).
Coitus
Stosunek heteroseksualny.
Corpus Luteum
patrz: ciałko żółte
Corpus uteri
Trzon macicy.
Cunnilingus
Stymulacja seksualna żeńskich narządów płciowych ustami lub językiem.
Cykl miesiączkowy
Liczy się go od pierwszego dnia miesiączki do ostatniego dnia przed nowym krwawieniem. Prawidłowa długość cyklu wynosi od 25 do 31 dni. Prawidłowa długość krwawienia miesięcznego wynosi od 3 do 5 dni.
D
Defloracja
patrz: utrata dziewictwa
Diafragma (kapturek pochwowy)
Pierścień z tworzywa sztucznego z kapturkiem gumowym, który wprowadza się do pochwy w celu zapobieżenia przedostaniu się plemników do szyjki macicy.
Dojrzewanie płciowe
Okres pomiędzy dzieciństwem i dorosłością, kiedy uzyskuje się dojrzałość płciową.
Doustne środki antykoncepcyjne
Środki zapobiegające ciąży, które przyjmuje się w postaci tabletek lub drażetek, zawierające hormony; patrz także: tabletki antykoncepcyjne.
Dwufazowe tabletki antykoncepcyjne
Tabletki, które zawierają dwie różne dawki hormonów.
Dysmenorrhoea
Krwawienie miesiączkowe z kurczowymi bólami, które mogą występować już od momentu pojawienia się krwawienia.
E
Ejakulacja
patrz: wytrysk
Endometrioza
Pozamaciczny wzrost błony śluzowej macicy. Powoduje silne bóle przed i w trakcie miesiączki.
Endometrium
Błona śluzowa macicy. Co miesiąc jest na nowo odbudowywana i złuszczana wraz z miesiączką. Zagnieżdża się w niej zapłodniona komórka jajowa.
Erekcja
Wyprostowanie się członka pod wpływem podniecenia seksualnego.
Estrogeny
Żeńskie hormony płciowe, które przede wszystkim powstają w jajnikach.
Etinyloestradiol
Wytwarzany sztucznie żeński hormon płciowy (estrogen), który zawarty jest prawie we wszystkich tabletkach antykoncepcyjnych.
F
Fellatio
Stymulacja seksualna poprzez ssanie i lizanie członka.
FSH
Skrót oznaczający hormon folikulostymulujący. Powstaje on w mózgu i powoduje dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych w jajnikach.
G
Genitalia
Narządy płciowe
Gestageny
Termin zbiorczy, obejmujący określone hormony żeńskie, które tworzą się w ciałku żółtym.
Ginekolog
Specjalista w dziedzinie chorób kobiecych.
Gruczoł krokowy (prostata)
Gruczoł wytwarzający wydzielinę stymulującą ruchliwość plemników.
Grzybica
Choroba zakaźna wywoływana przez grzyby.
Grzyby
Mikroorganizmy, które między innymi mogą wywoływać zakażenia pochwy – np. Candida albicans.
H
Hemoroidy
Rozszerzone żyły w okolicy odbytu, które często powodują swędzenie lub bóle.
Hormon ciałka żółtego
patrz: progesteron
Hormony płciowe
Wytwarzane przez organizm substancje, które m.in. powodują powstawanie cech płciowych (narządów płciowych, owłosienia ciała, piersi, wysokość głosu). Zaliczają się do nich estrogeny, gestageny, androgeny.
Heteroseksualność
Zainteresowanie seksualne płcią przeciwną (mężczyzny kobietami i odwrotnie).
Homoseksualność
Zainteresowanie seksualne własną płcią (mężczyzny mężczyznami lub kobiety kobietami).
Hormony
Przekaźniki w organizmie, które sterują komunikacją pomiędzy narządami.
Hymen
patrz: błona dziewicza
J
Jajeczkowanie
Uwolnienie dojrzałej, zdolnej do zapłodnienia komórki jajowej z jajnika.
Jajniki
Dwa narządy (prawy i lewy), w których tworzy się pęcherzyk jajnikowy z komórką jajową zdolną do zapłodnienia.
Jajowody
Połączenie pomiędzy jajnikami i macicą, przez które wędruje komórka jajkowa po jajeczkowaniu. Tutaj dochodzi do zapłodnienia tej komórki przez plemnik.
Jądra
Męskie gruczoły płciowe, wytwarzają plemniki i hormony.
K
Kapturek na ujście macicy
Kapturek z tworzywa sztucznego, który zakłada się na ujście macicy, gdzie ma on zapobiegać przedostaniu się plemników do jej wnętrza.
Kiła
Syfilis, bardzo rzadko dziś występująca choroba przenoszona drogą płciową.
Kłykciny kończyste
Brodawki w okolicy krocza i odbytu. Są wywoływane przez wirusy, które dobrze rozwijają się w wilgotnym środowisku i mogą być przenoszone podczas stosunku.
Krwawienia śródmiesiączkowe
Krwawienia, które pojawiają się poza prawidłowymi krwawieniami miesięcznymi.
L
Leki hamujące jajeczkowanie
Leki, które uniemożliwiają jajeczkowanie, zawierające estrogeny i gestageny (patrz: tabletki antykoncepcyjne).
Lewonorgestrel
Bardzo dobrze tolerowany, sztucznie wytwarzany gestagen (żeński hormon płciowy), który zawarty jest w niektórych tabletkach antykoncepcyjnych.
LH
Skrót oznaczający hormon luteinizujący, który powoduje jajeczkowanie w połowie cyklu miesiączkowego.
Libido
Pożądanie seksualne.
M
Macica
Mięśniowy, żeński narząd płciowy.
Narząd służący do utrzymania ciąży. Składa się z błony śluzowej (łac. endometrium) i mięśniówki.
Mammografia
Badanie rentgenowskie piersi.
Maskulinizacja
Wystąpienie cech męskich u kobiet, np. obniżenie tonu głosu.
Mastodynia
Uczucie napięcia w obrębie piersi (często przed krwawieniem miesiączkowym).
Masturbacja
Samogwałt (onanizm)
Menarche
Moment wystąpienia pierwszego krwawienia miesiączkowego w okresie dojrzewania.
Menstruacja
Miesiączka
Metoda temperaturowa
Metoda zapobiegania ciąży, w ramach której ustala się dni płodne na podstawie pomiarów porannej temperatury ciała.
Mikrotabletki
Tabletki zawierające niskie dawki estrogenów (mniej niż 50 mikrogramów etinyloestradiolu) i gestagenów.
Minitabletki
Tabletki, które zawierają jedynie niskie dawki gestagenu. Nie zapobiegają jajeczkowaniu tak pewnie, jak mikrotabletki. Uniemożliwiają przedostanie się plemników do macicy i jajowodów przez zagęszczenie śluzu zamykającego szyjkę macicy.
Moszna
Zawiera jądra i najądrza.
N
Najądrza
Zbiorniki, w których przebywają dorosłe plemniki do momentu ejakulacji.
Nasieniowód
Przewód, przez który plemniki przedostają się podczas ejakulacji do cewki moczowej.
Nietrzymanie moczu
Mimowolne oddawanie moczu.
O
Opryszczka
Wysypka skórna z powstawaniem pęcherzyków. Zakażenie wirusowe, które może się przenosić przy bezpośrednim kontakcie cielesnym. Przede wszystkim występuje w okolicy ust i narządów płciowych.
Ostudy
Zmiany barwnikowe skóry, np. plamy na twarzy o barwie od żółtawej do brązowawej.
Orgazm
Najwyższy punkt podniecenia seksualnego. Moment, w którym u mężczyzny dochodzi do ejakulacji, a u kobiety do rytmicznych skurczów mięśni macicy i pochwy.
Oziębłość
Przestarzałe pojęcie oznaczające osłabienie popędu płciowego. Często u jego podłoża występuje raczej zaburzenie relacji między partnerami niż obniżenie zdolności do orgazmu
Owulacja
Jajeczkowanie
P
Pesarium
Krążek lub miseczka z gumy, np. kapturek pochwowy (=diafragma), służący zapobieganiu ciąży.
Petting
Wzajemne pocieranie zewnętrznych narządów płciowych bez stosunku.
Pęcherzyk nasienny
Narząd wytwarzający wydzielinę odżywiającą plemniki.
Płodność
Zdolność do zapłodnienia
Poronienie
Przerwanie ciąży
Pozbawienie dziewictwa (defloracja)
Pęknięcie błony dziewiczej, do którego dochodzi podczas pierwszego stosunku.
Prącie (członek męski)
Składa się z dwóch części: żołędzi i trzonu. W trzonie znajdują się ciała jamiste, które w momencie podniecenia seksualnego szybko wypełniają się krwią i powodują wzwód.
Prezerwatywa
Cienka, gumowa osłonka, którą naciąga się na członek. Służy do ochrony przed zajściem w ciążę i zapobiegania chorobom przenoszonym drogą płciową.
Przydatki
Pojęcie nadrzędne obejmujące jajniki i jajowody
Przerwa w stosowaniu tabletek
Przerwa w stosowaniu tabletek w celu wywołania krwawienia miesiączkowego lub zawieszenie ich przyjmowania na kilka miesięcy.
Potencja
Ogólnie, zdolność do uzyskiwania wzwodu.
Szczegółowo: zdolność mężczyzny do zapłodnienia kobiety.
Prezerwatywa
Kondom
Progesteron
Naturalny hormon organizmu wytwarzany przez ciałko żółte. Steruje m.in. cyklicznym wzrostem i złuszczaniem się błony śluzowej macicy w przebiegu cyklu miesiączkowego.
Prolaktyna
Hormon wydzielany przez przysadkę, który sprzyja wzrostowi gruczołów mlecznych, a u matek karmiących zwiększa produkcję mleka.
Przerwanie ciąży
Sztuczne zakończenie ciąży, np. metodą zabiegu operacyjnego lub przez podanie odpowiednich leków.
R
Rzęsistki
Pierwotniaki chorobotwórcze przenoszone drogą płciową, które mogą wywołać zakażenie pęcherza moczowego lub pochwy.
Rzeżączka
Choroba przenoszona drogą płciową, obejmująca np. cewkę moczową i narządy płciowe.
S
Srom
Zewnętrzne kobiece narządy płciowe, jak wargi sromowe, łechtaczka i pochwa.
Status hormonalny
Stężenie hormonów we krwi. Aby je oznaczyć, pobiera się krew i wysyła do laboratorium. Laboratorium mierzy ilość hormonów we krwi.
Stosunek analny
Praktyka seksualna polegająca na wprowadzaniu członka do odbytu.
Stosunek płciowy
Współżycie płciowe, zwane też spółkowaniem.
Stosunek oralny
Praktyka seksualna, podczas której zewnętrzne narządy płciowe partnera dotyka się ustami i językiem.
Szyjka macicy
Pojęcie używane w odniesieniu do dolnej części macicy. Gruczoły śluzowe w obrębie szyjki macicy wytwarzają śluz, który albo sprzyja przeżyciu plemników (w czasie jajeczkowania), albo hamuje ich ruchliwość (w okresie po jajeczkowaniu).
Sperma (nasienie)
Płyn wytwarzany przez mężczyzn, składający się z plemników i różnego rodzaju wydzielin.
Spirala
Środek antykoncepcyjny, wykonany najczęściej z tworzywa sztucznego i drutu miedzianego, który zostaje wprowadzony przez lekarza do macicy.
Sterylizacja
Zabieg operacyjny polegający na podwiązaniu jajowodów lub nasieniowodów, co powoduje bezpłodność.
Syfilis
Choroba przenoszona drogą płciową, patrz: kiła.
T
Tabletka do przyjmowania po stosunku
Tabletka typu „morning after”
Tabletka typu „morning after”
(Tabletka do przyjmowania po stosunku) Aby zapobiec zajściu w ciążę, musi zostać przyjęta w ciągu 48 godzin od odbycia stosunku płciowego bez zabezpieczenia.
Tabletki antykoncepcyjne
Leki służące zapobieganiu ciąży; patrz także: doustne środki antykoncepcyjne.
Tabletki jednofazowe
(jednofazowe tabletki złożone)
Tabletki, z których wszystkie zawierają taką samą ilość estrogenu i gestagenu.
Tabletki trójfazowe
21 tabletek, które zawierają hormony w trzech różnych zestawach, przez co imitują zmiany zachodzące w trakcie cyklu miesiączkowego.
Tampon
Artykuł higieniczny z waty, który wprowadza się do pochwy, gdzie pochłania krew miesiączkową.
Torbiel
Wypełniona płynem, pęcherzykowata struktura, np. na jajniku.
Trądzik
Schorzenie skóry polegające na występowaniu pryszczy i zaskórników, przede wszystkim na twarzy, na klatce piersiowej, na ramionach i na plecach. Często pojawia się w okresie dojrzewania płciowego.
Testosteron
Męski hormon płciowy, który przede wszystkim jest syntetyzowany w jądrach.
U
Ujście macicy
Ta część szyjki macicy, która wchodzi do pochwy.
Upławy
Rzadka lub gęsta wydzielina z pochwy. Często jej występowanie wiąże się ze świądem lub bólem, na przykład w przypadku zakażeń.
Ultrasonograficzne badanie
Badanie obrazowe uwidaczniające narządy wewnętrzne bez użycia promieniowania rentgenowskiego, które może być wykonywane przy użyciu sondy przezpochwowej lub od zewnątrz, przez powłoki brzuszne.
W
Wargi sromowe
Fałdy skórne osłaniające wejście do pochwy.
Wirylizacja
„Maskulinizacja” u kobiet, np. obniżenie tonu głosu.
Wymaz z pochwy
Pobranie wydzieliny z pochwy np. przy pomocy wacika i wysłanie jej do laboratorium, np. w ramach profilaktyki przeciwnowotworowej lub przy podejrzeniu pewnych zakażeń.
Wskaźnik Pearla
Metoda oceny niezawodności metod zapobiegających zajściu w ciążę (liczba ciąż na 100 kobiet, które przez 1 rok stosowały daną metodę). Wskaźnik Pearla popularnych, złożonych tabletek antykoncepcyjnych wynosi ok. 0,1.
Wytrysk (ejakulacja)
Wyrzut nasienia z prącia.
Wziernik pochwowy
Lejkowaty instrument, który wprowadza się do pochwy, aby umożliwić jej badanie ginekologiczne.
Z
Zakrzepica
Całkowite lub częściowe zamknięcie naczynia krwionośnego przez zakrzep.
Zapobieganie ciąży
Metody służące niedopuszczeniu do zajścia w ciążę, najczęściej poprzez podawanie tabletek.
Zakażenie narządów płciowych
Zainfekowanie narządów płciowych przez bakterie, wirusy lub grzyby. Częstymi objawami u kobiet są: swędzenie i/lub nieprzyjemnie pachnące, zabarwione upławy. Częstymi objawami u mężczyzn są z kolei np. pieczenie przy oddawaniu moczu, swędzenie, wysypka skórna.
Zapalenie pęcherza moczowego
Choroba występująca częściej u kobiet niż u mężczyzn.
Zapalenie przydatków
Jedno- lub obustronne zapalenie przydatków. W większości jest wynikiem zakażenia bakteryjnego, np. chlamydiami.
